Jeneverbes
Cipresfamilie
Gepubliceerd: 6 november 2020
Witte Wieven
Over de oorsprong van de naam Juniperus tast men in het duister. Vermoedelijk is de naam afgeleid van het Keltische woord ‘juneprus’ dat de typische, wat bitterachtige smaak van de bessen aangaf. De soortnaam communis betekent gewoon, de bekende soort. De Jeneverbes behoort tot de Cipresfamilie, die wel 140 soorten omvat, waarvan de Levensboom (Thuja) en de Jeneverbes de bekendste zijn.
Kluizenaar
De Jeneverbes is een geurige struik, die in warme streken wel 12 meter hoog kan worden. In ons land wordt hij niet groter dan 3 tot 6 meter. In koudere streken wordt hij slechts 30cm groot. Hij groeit het liefst op schrale, droge grond; in Nederland vinden we hem op heidevelden, stuifzand en in de duinen. Het zijn altijd alleenstaande struiken op een eenzame plek. Men bestempelt ze wel als kluizenaars. In Drenthe hebben ze de volksnaam Witte Wieven gekregen omdat ze er in de ochtendnevel nogal spookachtig uitzien.
Deze boom of struik wordt gekenmerkt door een stronk met een ruwe, schilferige grijsbruine schors, waarvan omhoog gericht de takken zitten. Hierdoor behoudt hij een rank uiterlijk.
Geur
De blaadjes zijn naaldvormige met een sterke geur. Ze zijn zeer scherp en lijken op stekels. Dit zegt iets over de vurige, stimulerende werking van Jeneverbes. De struik is altijd groen; de naaldjes staan in groepjes van 3 bij elkaar, zijn donkergroen met een witte streep erop. Dit vertelt ons dat het kruid weerstand verhogend is en rijk aan vitamines en mineralen.
Bescherming voor de pest
De bloemetjes, die in april en mei verschijnen, zijn klein en zitten onopvallend in de bladoksels. De mannelijke bloemen zijn lichtgeel en zitten aan een aparte struik, de vrouwelijke bloemen zijn groen. Ze zijn dus tweehuizig. Aan de vrouwelijke struik groeien vruchten die er twee jaar over doen om rijp te worden. Zo vinden we bij eenzelfde struik bloemen, groene onrijpe bessen en rijpe blauw paarse bessen.
Dit geeft aan dat het kruid een breed werkingsveld heeft. Bovendien verwijst dit evenals de zeer langzame groei van de struik, naar chronische aandoeningen: ziektes die er lang over doen om aan het licht te komen. De rijpe bessen zijn mooi donker en wasachtig berijpt. Ze zijn zeer aromatisch en hebben een harsachtige geur; de smaak is wrang, bitter-zoet. In de Middeleeuwen beschouwde men de bessen als een panacee, een middel bij vele kwalen. Vooral tijdens de pest bood het bescherming.
Mummificeren
De Egyptenaren maakten Jeneverbes Olie uit de naalden en de bessen om er hun doden mee te mummificeren. Ook bij het conserveren van voedsel werden Jeneverbessen gebruikt. Dit geeft aan dat Jeneverbes een sterk antibacteriële werking heeft.
Jeneverbes heeft een krachtige werking op de spijsvertering, stimulerend en versterkend. Hij kan helpen bij een zwakke maag, een zwakke leverfunctie en een slechte vertering met veel gisting en gasvorming. Jeneverbes stimuleert de nieren en prikkelt het hele organisme. Stenen worden vergruisd en afgevoerd, urinezuren worden uitgedreven. Dit maakt Jeneverbes tot een goed kruid bij allerlei reumatische aandoeningen. Uitwendig toegepast, in het badwater of via een olie, is Jeneverbes doorbloedings verbeterend en verwarmend.
Menstype
Jeneverbes past bij een prikkelbaar type mens die snel geïrriteerd is en weinig van andere verdraagt. Door zijn gesloten karakter uit hij zijn emoties niet en vindt er verzuring plaats. Dit is direct merkbaar in spieren en gewrichten. Op de lange duur kunnen reuma en nier- of galstenen ontstaan.
Gebruik
Vooral de bessen worden gebruikt. Ze worden geoogst wanneer ze helemaal rijp zijn en als het ware van de struik vallen. Door een laken onder de struik te leggen en aan de takken te schudden, vallen de rijpe bessen er vanzelf af. De verse bessen worden direct verwerkt in alcohol tot Juniperus-tinctuur. Ook wordt er jenever mee gestookt. Thee van de bessen kan het best gezet worden door maceratie, alhoewel koken ook mogelijk is. Men neemt gemiddeld 5 a 6 bessen per kopje. Etherische olie van Jeneverbes wordt gemaakt van de bessen en de naalden. Deze olie wordt ook verwerkt in spierbalsems, sportolie en in preparaten die bij reuma toegepast worden.
Deze zijn verwarmend en verbeteren de doorbloeding. De etherische olie wordt tegenwoordig ook toegevoegd aan doucheschuim en shampoos. In de keuken is het gebruik van Jeneverbessen bij de bereiding van wild en het maken van zuurkool weer bekend.
Volksnaam Dammerbos
Jeneverbes was een bescherming tegen de pest, de mensen aten de bessen en smeerde zich in met salie en rozemarijn. Zo waren ze minder vatbaar om de ziekte te kunnen krijgen. Tegen de negativiteit stookte men vuren rond de huizen. Toen de Spaanse griep weer in het land kwam begon men de Jeneverbes weer in te nemen.
De Jeneverbes is een soort conifeer, het duurt 2 jaar voordat hij bessen geeft.